Baş ağrısı, Baş ağrısının növləri, Migrenin xüsusiyyətləri, Migrenin növləri, Migren peyvəndi

Baş ağrısı

Cəmiyyətdə baş ağrıları nə qədər yaygındır?
Baş ağrısı cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən şikayətlərdən biridir. Cəmiyyətdə baş ağrısı şikayəti olanların nisbəti 90 faizə çatır. Migren və gərginlik tipli baş ağrıları bütün baş ağrılarının 90 faizini təşkil edir.

Baş ağrısının neçə növü var?

Beynəlxalq Baş Ağrısı Cəmiyyəti baş ağrılarını 14 əsas qrupa və yüzlərlə alt qrupa ayırmışdır. Birbaşa baş ağrısı şəkli ilə ortaya çıxan və başqa bir xəstəliklə əlaqəli olmayan baş ağrıları əsas baş ağrılarıdır və ən çox rast gəlinənlərdir. Bunlar miqren, gərginlik tipli və klaster baş ağrılarıdır. İkinci dərəcəli baş ağrıları isə daha az müşahidə edilir.Səbəbi müəyyən bir xəstəliklə (beyin damar xəstəlikləri, sinir sistemi xəstəlikləri, beyin şişləri, göz xəstəlikləri, sinüzit, meningit kimi) xəstəliklərin gedişi zamanı baş verən baş ağrılarıdır.

Migrenin xüsusiyyətləri hansılardır?

• Adətən ağrı başın bir tərəfində olur
• Ağrı zonklayıcı, orta və ya şiddətlidir
• Bulantı, qusma meydana gəlir
• Böhranlarda gəlir (hücum)
• Ağrı müalicəsi olmadan 4 ilə 72 saat davam edir
• Ağrının başlanğıcında görmə pozğunluqları baş verə bilər (aura tipli miqren)
• Baş hərəkətləri və fiziki fəaliyyətlə ağrı artır
• İşıq və səs sizi narahat etməsin

Bu xüsusiyyətlərin hamısı hər xəstə və ya hücumda mövcud olmamalıdır.

Migrenin neçə növü var?

Ümumiyyətlə iki qrupa bölünür. “Auralı” adlandırdığımız presemptomlu miqren və aurasız miqren. Migrenlərin təxminən 10-20 faizində aura var.

Migren aurası nədir?

Aura, migrendə ilkin əlamətlə qarşılaşılan şikayətlərdir. Bu simptomların əksəriyyəti görmə ilə əlaqədardır. Xəstə parlaq işıqlar, ziq-zaq xətləri və ya bulanıq görmə, bir sahədə və ya bir sahədə görmə itkisi gördüklərini bildirir. Bundan əlavə, qol və ayaqlarda uyuşma, başgicəllənmə, nitq pozğunluqları da görülür. Adətən 20-30 dəqiqə çəkir və sonra ağrı başlayır. Aura tapıntıları tamamilə yaxşılaşır.

Migrenin səbəbi məlumdurmu?

Ətraf mühit faktorları genetik meylli insanlarda beyində aktivləşmə yaradır. Bu aktivləşmə beyin damarlarının genişlənməsinə səbəb olur və kimyəvi maddələr sərbəst buraxılır. Bunlar sinirləri stimullaşdıraraq ağrıya səbəb olur.

İrsiyyətin migrenə təsiri varmı?

Miqren xəstələrinin yaxın qohumlarında miqren olma ehtimalı daha yüksəkdir. Genetik qüsur yalnız miqrenin bəzi xüsusi növlərində nümayiş etdirilmişdir.

Migren uşaqlıqda da olur?

Bütün miqren xəstələrinin 10-15%-də xəstəlik uşaqlıqda başlayır. Uşaqlıqda miqren tezliyi 3-5% təşkil edir. Bu rəqəm yetkinlik dövründən sonra 10 faizdən yuxarı qalxır. Yuxu pozğunluğu, yatmaqda çətinlik çəkən, səbəbsiz qusma, allergiya, hərəkət tutması olan uşaqlarda gələcəkdə miqren daha çox olur.

Migreni tetikleyen faktorlar hansılardır?

• hündürlük dəyişir
• havanın çirklənməsi, siqaret tüstüsü
• parlaq işıq və ya titrəyən işıq
• Yüksək və davamlı səs-küy
• Ətir qoxusu, digər güclü qoxular və kimyəvi maddələr
• Hava şəraitinin dəyişməsi (təzyiq, temperatur və rütubətin dəyişməsi, cənub-qərb)
• Mövsümi dəyişikliklər (payız və yaz ən pis vaxtlardır)
• aclıq, yeməkdən imtina
• Çox və ya az yatmaq, yuxu rejiminin pozulması
• təyyarə səfərləri
• doğuşa nəzarət həbləri
• Qadınlarda hormonal dəyişikliklər (aybaşı dövrü)
• Müəyyən qidalar və içkilər (şokolad, qoz-fındıq, qırmızı şərab, yaşlı pendirlər, çiy soğan və s.)

Migreni tetikleyen faktorlar arasında bir çox qida məsul tutulur. Ancaq hər xəstədə miqren ağrısını artıran qida fərqli ola bilər. Əsas odur ki, insan ağrıya səbəb olan maddəni tapıb kəşf etsin.

Niyə miqren qadınlarda daha çox olur?
Bu, qadınların hormonal rejimi ilə əlaqəli bir vəziyyətdir. Menopozal qadınlarda miqren hücumları nadir hala gəlir. Hamiləliyin 3-9-cu ayları arasında miqren tutmaları azalır.

Gərginlik tipli baş ağrısını miqrendən necə ayırd edə bilərik?

• Gərginlik tipli baş ağrıları çox vaxt stresdən yaranır.
• Bütün başı tutur, yuxarıda təsirli olur. Başın arxasından irəli yayılır
• Ağrı daha çox sıxıcı, sıxıcı xarakter daşıyır.
• Bulantı yüngül ola bilər, lakin nadir hallarda qusma.
• Bir həftə - 15 gün ağrı ilə (yüngül)
• Ağrının intensivliyi çox güclü deyil
• Ağrı başlamazdan əvvəl görmə pozğunluqları yoxdur
• Hərəkət ağrıları artırmır

Miqrendə müalicə necə olmalıdır?

Müalicənin məqsədi tetikleyici faktorları azaltmaq, sinir sistemindəki həssaslığı və ağrı zamanı damarlarda və ətrafında meydana gələn hadisələri basdırmaqdır. Əsas müalicə profilaktik və hücum müalicəsi olaraq ikiyə bölünür. Xəstənin ağrısı ayda bir və ya iki dəfə görünsə, müalicə yalnız hücum zamanı tövsiyə olunur.

Hücum-ağrı müalicəsi necə aparılır?

Ağrıların müalicəsində sadə ağrıkəsicilər, qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar, erqotamin və triptan tərkibli preparatlar istifadə olunur. Ağrı kəsicilər və erqotamin dərmanları ayda 10 gündən çox istifadə edildikdə asılılıq yarada bilər və davamlı baş ağrısına səbəb ola bilər.
Hücum zamanı ürəkbulanma və qusma üçün də ürəkbulanma əleyhinə dərmanlar verilir. Hücumun başlanğıcında ağrıkəsicilər alınmalıdır. Absorbsiyanı sürətləndirmək üçün ağrıkəsicidən əvvəl ürəkbulanma əleyhinə dərman qəbul edilməlidir. Son illərdə miqren tutmalarının müalicəsi üçün hazırlanmış bəzi yeni dərman qrupları ölkəmiz bazarında öz yerini tutmağa başlayır. Bu dərmanlar arasında Gepant və Ditan qrupunun dərmanlarını saymaq olar.

Profilaktik müalicə necə aparılır?

Hücumların sayı bir ayda üç və ya dördü keçərsə, o zaman yalnız hücum zamanı deyil, həm də miqren hücumlarının qarşısını almaq üçün dərmanlardan istifadə etmək lazımdır. Ayda bir dəfə və ya daha az ağrı olan xəstələrdə profilaktik müalicəyə ehtiyac yoxdur. Profilaktik müalicə ilə, hücumların aylıq tezliyini azaltmaq və xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır, lakin miqrenin tamamilə aradan qaldırılması gözlənilməməlidir. Profilaktik müalicədə dərmanlar hər gün müntəzəm olaraq qəbul edilməlidir. Bu məqsədlə miqrendə təsirli olduğu sübut edilmiş, lakin əsasən digər xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən bəzi dərman qruplarından istifadə edilir. Bunlara qan təzyiqi dərmanları, antidepresanlar və epilepsiya dərmanları daxildir. Həkiminizin miqrenin müalicəsi üçün bu dərmanları təyin etməsi bu xəstəliklərə sahib olduğunuz anlamına gəlmir.

Dərmanlardan başqa müalicə variantları varmı?

Gərginlik tipli baş ağrılarında biofeedback (feedback - relaksasiya təlimi), miqrendə akupunktur, xroniki ağrılarda toxuma masajı, tərkibində riboflavin, maqnezium olan dərmanlar, "qızdırma azdır" otu alternativ müalicə kimi istifadə edilir və bəzi xəstələrdə faydalıdır.

Təəssüf ki, baş ağrısı və miqrenin müalicəsində kubok və zəli terapiyası kimi müalicə üsullarının sübut edilmiş yeri yoxdur və onlar xoşagəlməz nəticələr verə bilər.

Botoks müalicəsi miqrendə faydalıdırmı?
Son illərdə baş ağrılarının müalicəsində də istifadə edilən bu dərman tez-tez və xroniki ağrılar üçün alternativ müalicə üsulu olsa da, çox bahalı olduğu üçün praktikada istifadə edilən prioritet müalicə deyil. Hər üç aydan bir təkrarlanmalı və nevroloji protokollara uyğun olaraq edilməlidir.

Migren peyvəndi nədir?

Mediada “miqren peyvəndi” deyilən müalicə üsulu əslində peyvənd deyil, miqrenin profilaktik müalicəsi üçün xüsusi olaraq hazırlanmış inyeksiya (iynə) müalicəsidir. Ümumiyyətlə, iynə şəklindədir ki, xəstə ayda bir dəfə özü müraciət edə bilər. Əsas çatışmazlıq onların baha olması və dövlət qurumları tərəfindən əhatə olunmamasıdır. Bu dərmanlar miqren hücumlarını sulandırır, lakin bütün digər miqren müalicələri kimi, miqreni insanın həyatından tamamilə yox edə bilməz.

Migren üçün əməliyyat varmı?

Təəssüf ki, bəzi plastik cərrahlar tərəfindən mediada “miqren cərrahiyyəsi” adı altında miqren xəstələrinə tətbiq edilən müalicə metodunun heç bir tibbi qüvvəsi yoxdur, miqren qaydalarına daxil edilmir və buna görə də pulla xəstələrə tətbiq edilməsi etik deyil.

Davamlı baş ağrılarına səbəb nədir?

Davamlı ağrının altında yatan ikincili səbəbin olub-olmaması araşdırılmalıdır. Daha əvvəl dövri ağrıları olan xəstələrdə ağrı davam edərsə, xəstənin bir neçə ağrıkəsici istifadə etməsi və ya altında yatan psixoloji səbəblərin ola biləcəyi ehtimalı nəzərə alınmalıdır.

Ağrı kəsiciləri davamlı istifadə etdikdə asılılıq yaradırmı?

Qeyri-morfindən əldə edilən ağrıkəsicilər davamlı istifadə olunduqda əsasən asılılıq yaratmır, lakin dərmanların həddindən artıq istifadəsi baş ağrısı adlanan yeni ağrı növü əlavə olunduğu üçün xəstələr belə hiss edə bilərlər. Bu xəstələr ağrıkəsiciləri öz başlarına dayandırmaqda çətinlik çəkə bilərlər və dayandırmağa çalışdıqları zaman baş ağrısının artması, şiddətlənmə və ürəkbulanma, yuxusuzluq kimi bir çox əlamətlər görünə bilər. Bu vəziyyətdə xəstə həkimə müraciət etməli və ağrıkəsicilərdən başqa müalicə üçün kömək istəməlidir.

Yaşlılıqda baş ağrılarının səbəbləri nələrdir?
İrəli yaşlarda başlayan baş ağrılarının altında yatan bir səbəbin olub olmadığı araşdırılmalıdır. Migren yaşla azalan bir xəstəlikdir. İrəli yaşlarda insanların 2%-də başlaya bilər. İrəli yaşda başlayan baş ağrılarında altda yatan ikinci dərəcəli baş ağrısının olma ehtimalı gənclərə nisbətən daha yüksəkdir. Bu səbəbdən 50 yaşdan yuxarı xəstədə yeni başlayan baş ağrıları varsa, həkimə müraciət edilməlidir.

Baş ağrısı olan xəstə nə vaxt həkimə müraciət etməlidir?
 

• Ağrı davamlıdırsa və intensivliyi artırsa
• Ağrını ilk dəfə yaşayan şəxsin yaşı 10-dan aşağı və ya 50-dən yuxarıdırsa,
• Əgər əvvəllər mövcud olan ağrının şiddəti və forması dəyişibsə, müalicəyə cavab vermirsə,
• Əgər baş ağrısı onun həyatında qarşılaşdığı ən şiddətli ağrıdırsa
• Ağrı fiziki fəaliyyət zamanı (ağır yük qaldırmaq, cinsi əlaqə) və ya başına zərbədən sonra baş veribsə və şiddətini artırıbsa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.