Baş ağrısı necə keçər, Baş ağrısına nələr səbəb olur, İlkin  baş ağrısı, Dairəvi baş ağrısı

Baş ağrısı necə keçər?

Baş ağrısı, başın və ya yuxarı boyunun müəyyən bir hissəsində yaranan ağrı olaraq nəzərdə tutulur. Əslində beynimizin özü ağrıya həssas deyil. Başımızdakı ağrıya həssas quruluşlar; kəllə sinirləri, arteriya və damarlar, baş dərisi və boyun əzələləri, dəri, səthi sinirlər, sinuslar, xarici eşitmə kanalı və qulaq pərdəsi, göz bəbəyi və ətraf quruluşlar, tüpürcək vəziləri, dişlər, çənə oynağı, yuxu damarı və onun şaxələridir. Baş ağrısı; Küt, kəskin, zonqlayızı, davamlı, fasiləli, yüngül və ya ağır ola bilər. Baş ağrısı cəmiyyətdə geniş yayılmış bir şikayətdir və baş ağrısı olan insanların 70% də təkrarlanan baş ağrısı  olur. Baş ağrısı həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərsə də, əksər hallarda həyati təhlükə yaratmır. Bununla birlikdə, baş ağrısı ilə əlaqədar aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:

• Ağrı qəfildən ortaya çıxsa və indiyə qədər yaşadığınız ən ağır baş ağrısıdırsa,

• Ağrı keçmirsə və şiddəti artarsa,
• Baş ağrısı ikili və ya bulanık görməyə səbəb olarsa,
• Ürək bulanma, qusma varsa
• 50 yaşdan sonra meydana çıxıbsa,
• Baş ağrısı baş zədələnməsindən  və ya qəzadan sonra meydana gələrsə
• Boyun sərtliyi və ya qızdırma şəklində özünü göstərirsə dərhal həkimə müraciət edilməlidir.

Baş ağrısına nələr səbəb olur?

Hiss etdiyimiz ağrı beyin pərdəsindən, damarlardan və sinirlərdən qarışıq bir oyanıqlıqdır. Xüsusilə qan damarları və baş əzələləri beynimizə ağrı siqnalları göndərir. Ancaq bu siqnalların necə başlandığı tam olaraq bilinmir. Baş ağrısına səbəb ola biləcək ümumi səbəblər bunlardır:

Xəstəlik: infeksiyalar (soyuqdəymə və yüksək qızdırma), sinüzit (sinusların iltihabı), boğaz infeksiyası və ya qulaq infeksiyası kimi bir çox xəstəlik baş ağrısına səbəb ola bilər. Baş ağrısı beyin şişi və ya beyin qanaması kimi daha ciddi problemin simptomu olaraq da meydana gələ bilər.

Stres: Stres və depressiyadan əlavə həddindən artıq spirtli içgi istifadəsi, yeməkdən vaxtını keçirmək, yuxu rejimindəki dəyişikliklər və həddindən artıq dərman qəbul etmək də baş ağrısına səbəb olan amillərdir.

Tütün tüstüsü, ətraf mühit-kimyəvi amillər: Tütün tüstüsündən, evdəki kimyəvi maddələrindən, ətirlərdən, allergenlərdən və bəzi qidalardan gələn qoxular da baş ağrısına səbəb ola bilər. Hava çirkliliyi, səs-küy və hava şəraitinin anidən dəyişməsi baş ağrısının digər səbəblərindəndir.

Genetik faktorlar: Birincili baş ağrısı olan migrenin genetik xüsusiyyətləri məlumdur. Çünki ailədə migren xəstəsi varsa, migren olma ehtimalı 40% dir. Anası və atası migrendən əziyyət çəkən bir insan, migren şikayətlərinin 75% i ilə qarşılaşa bilər. Miqrenli uşaq və yeniyetmələrin əksəriyyətinin migrenli ailə üzvləri var.

Baş ağrılarının növləri

2018-ci ildə Beynəlxalq Baş Ağrısı Dərnəyi baş ağrısı üçün son təsnifat sistemini yayımladı. Baş ağrısı xüsusiyyətləri ağrının səbəbini təyin etmək və müalicəni seçmək üçün ən vacib məlumatlardır. Buna görə xəstələr baş ağrısının xarakterini və tezliyini və onu müşayiət edən simptomları yaxşı təsvir etməlidirlər. Ağrı mənbəyindən asılı olaraq Beynəlxalq Baş Ağrısı Cəmiyyəti tərəfindən təyin olunan üç əsas baş ağrısı kateqoriyası bunlardır:

• İlkin  baş ağrıları
• İkincili baş ağrıları
• Kranial nevralgiya, üz ağrıları və digər baş ağrıları

İlkin  baş ağrısı nədir?

Birincil baş ağrıları arasında ən çox görülən miqren, tonik baş ağrısı və dairəvi baş ağrısıdır.

Tonik  baş ağrısı

Gərginlikli baş ağrıları ən çox görülən birincil baş ağrısı növüdür. Gərginlikli baş ağrıları qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə hər 20 nəfərdən 1-i gündəlik gərginlikli baş ağrısı yaşayır. Gərginlikli baş ağrısı "epizodik" və "xroniki" adlanan iki qrupa bölünə bilər. Epizodik ağrılar, 30 dəqiqədən 7 günə qədər davam edən və başın hər iki tərəfini tutan və sıxıcı ağrılardır. Ağrı alnına və boynuna yayıla bilər və şiddətli deyil. Gərginlikli baş ağrıları fiziki fəaliyyətlə ağırlaşmayan və ürək bulanmasına səbəb olmayan ağrılardır. Gərginlikli baş ağrısı olan bir insan nadir hallarda işığa və səsə həssas ola bilər. Xroniki gərginlikli baş ağrılarında xəstə ayda ən azı 15 dəfə və ildə ən azı 6 ay ağrı yaşayır.

Tonik  baş ağrısının əsas simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• Başı əhatə edən əzələlərin sıxılmasından qaynaqlanır və tez-tez baş boyunca ağrı hiss olunur.

• Ağrı ağırlıq, təzyiq, sıxılma şəklindədir.

• Tonik tipli baş ağrıları 5-10 dəqiqə davam edə bilər və ya fasiləsiz günlərlə davam edə bilər.

• Ürək bulanması, qusma və işıq və səsdən narahat olmaq nadirdir.

• Ağrı ümumiyyətlə günortadan sonra başlayır və yuxuya getməyi çətinləşdirə bilər.

• Psixoloji stress, narahatlıq, depressiya, əzələ gərginliyi (uzun müddət avtomobil idarə etmək, pis oturaq vəziyyətdə işləmək) kimi fərqli amillər tonik baş ağrısına səbəb ola bilər. Baş ağrısını aradan qaldırmaq üçün həddindən artıq dərman istifadəsi də tonik tipli baş ağrısını artıran amillərdən hesab edilə bilər.

Dairəvi baş ağrısı

Dairəvi baş ağrısı nadir görülən birincili baş ağrısı növüdür. Dairəvi baş ağrısı daha çox 20-30 yaşlarında olan kişiləri təsir edir; Bununla birlikdə, qadınlar və uşaqlar da bu tip baş ağrısından əziyyət çəkə bilərlər.

Dairəvi baş ağrısının xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• Kişilərdə qadınlara nisbətən daha çox rast gəlinir.

• Göz ətrafında; 15 dəqiqədən 3 saata qədər davam edə bilən, gün ərzində \ təkrarlaya bilən, gözdə qızartı, gözdə qıcolma və göz qapağının sallanması,

burun tıxanmasına və burun axıntısına səbəb ola bilən döyüntülü, şiddətli bir ağrıdır.

• dairəvi  baş ağrıları ilin müəyyən vaxtlarında meydana gələ bilər.

İkincili baş ağrısı nədir?

İkincil bir baş ağrısı, başın ağrıya həssas strukturlarını aktivləşdirə bilən hər hansı bir xəstəliyin simptomudur. İkincili baş ağrıları yerli və ya ümumi xəstəlik səbəbindən meydana gələ bilər. İkincili baş ağrısına səbəb ola biləcək amillər infeksiyalaşmış dişlərin və ya sinusların  ağrılarından, beyin qanaması, ensefalit və ya meningit kimi həyati təhlükəli vəziyyətlərə qədər dəyişir. Bunlara əlavə olaraq travmatik baş ağrısı, beyin sarsıntısından sonra baş ağrısı, narkotik maddə asılılığını və baş ağrısını müalicə etmək üçün istifadə edilən dərmanların həddindən artıq istifadəsi ilə əlaqəli baş ağrıları (dərmanın həddindən artıq istifadəsi nəticəsində olan  baş ağrısı), həddindən artıq spirtli içgi istifadəsinə  görə yaranan  baş ağrısı ikinci dərəcəli baş ağrısıdır.

Baş ağrısına səbəb ola biləcək ikincili səbəblərdən bəziləri bunlardır:

• Dərmanla əlaqəli baş ağrısı: Bir çox dərmanın yan təsirləri arasında baş ağrısı da var. Paradoksal görünsə də, baş ağrısını müalicə etmək üçün istifadə olunan bir çox dərmanın həddindən artıq istifadəsi baş ağrısına səbəb ola bilər. Xüsusilə migren xəstələri daha çox dərman istifadəsinə gətirib çıxaran və daha çox ağrıya səbəb olan bir dövran yaşayırlar.
• Beyin şişi və ya beyin anevrizması: Beyin şişi və ya beyin anevrizması (beyin qanaması) olması baş ağrısına səbəb ola bilər. Beyin şişində; Baş ağrısı, görmə problemləri, şəxsiyyət dəyişikliyi, qulaqlardakı zəng kimi müxtəlif simptomlar görülə bilər. Bu simptomlar varsa, hər zaman beyin şişi olmasa da, gecikmədən bir həkimə müraciət etmək vacibdir.
• Spinal  baş ağrıları: Bunlar beyin beyin mayesinin aşağı təzyiqindən və ya həcmindən qaynaqlanan ağrılardır. Təbbi  ola bilər və ya diaqnostik və ya terapevtik məqsədlər üçün bel ponksiyası və ya onurğa anesteziyası nəticəsində baş verə bilər.
• Burunətrafı ciblər səbəbindən baş ağrısı: Kəskin sinüzit alında, burunda və göz ətrafında, yanaqlarda və ya yuxarı dişlərdə ağrıya səbəb olur. Aşağı əyilmək ağrını artırır. Güclü burun axıntısı, tıxanma və qızdırma simptomları adətən burunətrafı ciblərə işarə edir. Kəskin infeksiya aradan qaldırıldıqda, baş ağrısı şikayəti yox olur; Bununla birlikdə, sinüzitin xroniki və ya təkrarlanan baş ağrısının səbəbi olmadığını unutmamalıyıq.
• Travma sonrası baş ağrısı: yıxılma , avtomobil qəzası və ya hər hansı  qəza kimi hadisə zamanı baş zədələnməsindən sonra davamlı baş ağrıları ilə qarşılaşa bilərsiniz.
• Yüksək qan təzyiqindən qaynaqlanan baş ağrısı: Nəzarət olunmayan yüksək qan təzyiqi olan xəstələr alnında, bəzən də boynunda ağrı hiss edə bilər. Yüksək təzyiqdə baş ağrısı və burun qanamaları birlikdə görünə bilər. Burun qanamaları, beyindəki qanaxmanın qarşısını almaq üçün burundakı kapilyarların qanaxması ilə damardaxili təzyiqi azaltmaq üçün orqanizmin meydana gətirdiyi qoruyucu mexanizmdir.
• Göz təzyiqi: Göz təzyiqinin qapalı bucaqlı qlaukomada xəstə şiddətli baş ağrısına səbəb olan göz təzyiqi tutmaları yaşayır və ağrı adətən axşamlar başlayır. Bununla birlikdə bulanıq görmə və ürək bulanması ola bilər.
• Hormonun səbəb olduğu baş ağrıları: Qadınlarda tez-tez hormonal dalğalanmalar səbəbindən baş ağrısı olur. Menstruasiya, doğuşa nəzarət həbləri və hamiləlik  baş ağrısına səbəb ola biləcək estrogen səviyyələrini təsir edir. Xüsusilə aybaşı dövrü ilə əlaqəli olan bu baş ağrıları, menstruasiya migreni olaraq da bilinir. Bunlar menstruasiya əvvəlində, menstruasiya dövründə və ya sonrasında və ya ovulyasiya  zamanı ola bilər.
• Bütün bunlarla yanaşı, ikincil baş ağrısının mümkün səbəbləri arasında; Arterial yırtıqlar(karotid və ya vertebral disseksiyalar), beyində qan laxtalanması (venoz tromboz), beyin anevrizması, dəm qazından zəhərlənmə, Covid-19, dehidratasiya, kəllədaxili hematoma, menenjit, panik olma, toksoplazmada  da rast gəlinir.

Kranial nevralgiya, üz ağrısı və digər baş ağrıları

• Nevralgiya sinir ağrısı deməkdir. Kranial nevralgiya, əzələləri idarə edən və baş və boyuna duyğu siqnallarını (ağrı kimi) aparan beyindən gələn 12 kranial sinirdən birinin iltihabını təsvir edir. Ən çox bilinən nümunə, üzü bəsləyən və qıcıqlandıqda və ya iltihablandıqda güclü üz ağrısına səbəb ola bilən kranial 5-ci siniri (trigeminal sinir) təsir edən trigeminal nevralgiyadır.

Nevralgik baş ağrısının əsas simptomları aşağıdakılardır:

• birdən-birə və ciddi şəkildə ortaya çıxan kəskin baş ağrısı
• Baş ağrısı saniyələr çəkir

Baş ağrısının qarşısı necə alınır? Baş ağrısından qorunmaq üçün nələri etməliyik?

Baş ağrısının qarşısını almaq və ya aradan qaldırmağa kömək edə biləcək amillər aşağıdakı kimi göstərilə bilər:

• Mümkün qədər stres faktorlarından qaçınmaq lazımdır.

• İnsanın tez-tez depressiya vəziyyətində olması, baş ağrısının mütəxəssis köməyi ilə effektiv müalicəsi üçün vacibdir.

• Yataq otağı sərin, qaranlıq və səssiz olmalıdır.

• Yuxu rejimləri düzəldilməlidir. Həftə içi az, həftə sonları çox yatmaq əlverişsizdir. Normalda, tələb olunan gecə yuxu müddəti təxminən 6-8 saatdır. Baş ağrısı ilə yuxudan oyanmaq  yuxu pozğunluğunun göstəricisi ola bilər.

• Qan şəkərinin az olması baş ağrısına səbəb ola bilər. Tərkibində zülal, meyvə, tərəvəz və karbohidrat olan yeməklər mütəmadi olaraq gündə üç dəfə qəbul  edilməlidir. Çox şəkərli qidalar qan şəkərinin sürətlə artmasına və tez  düşməsinə səbəb olur. Bu baş ağrısına səbəb ola bilər.

• Əzələ gərginliyinə səbəb ola biləcəyi üçün eyni vəziyyətdə çox oturmamağa və ya dayanmamağa çalışın.

• Ümumi sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və stresi azaltmaq üçün mütəmadi olaraq idman edilməlidir.

• Spirtli içgi qəbulundan  çəkinilməli və bol su içilməlidir.

• Göz yorğunluğu baş ağrısına səbəb ola biləcəyi üçün göz yorğunluğunun qarşısını almaq üçün işə fasilə verilməlidir.

• Gündə altı və ya daha çox fincan qəhvə içmək, çatışmazlıq müddətlərinə görə xroniki baş ağrısına səbəb ola bilər. Kafenin gündə iki-üç fincan ilə məhdudlaşdırılması tövsiyə olunur.

Baş ağrısı üçün nə məsləhət görülür? Baş ağrısını azaltmaq üçün təbii yollar hansılardır?

"Baş ağrısı üçün nə yaxşıdır?", "Bağ ağrısı necədir?", "Bağ ağrısı üçün yaxşı olan təbii üsullar hansılar?" Sualları tez-tez soruşulur. Baş ağrısı üçün yaxşı olan bəzi amillər bunlardır:

• gicgah və ya boyun arxasındakı əzələlərə masaj etmək və isti kompreslər baş ağrısına kömək edə bilər.

• Migren tutması olanlar alnlarına soyuq kompres qoyaraq baş ağrısı şikayətlərini azalda bilər. Bununla birlikdə, başın üzərinə qoyulmuş buz kompresləri migren ağrısını azaltmağa da kömək edə bilər.

• Gərginlik tipli bir baş ağrısından əziyyət çəkənlər, migren tutmasından fərqli olaraq başın arxasına isti yastıq və ya isti bir dəsmal yerləşdirə bilərlər. İsti duş qəbul etmək sinusların yaratdığı baş ağrılarına kömək edə bilər.

• Yoga, meditasiya və ya əzələlərdə rahatlama məşqləri də baş ağrısına kömək edə bilər.

• Miqren baş ağrısı olan xəstələrin əksəriyyəti qaranlıq bir otaqda istirahət etdikdən və yuxuya getdikdən sonra rahatlıq tapar.

• Yuxu çatışmazlığı ümumi  baş ağrısı yaradabilən faktordur . Səhərləri yetərincə yatıb rahat oyanmaq baş ağrınızın azalmasına kömək edəcək

• Butterbur adlanan otun miqren xəstəliyini azaltdığına dair dəlillər var.

• Maqnezium: Şiddətli migrenli bəzi xəstələrə baş ağrısını azaltmaq üçün maqnezium infuziyası verilir.

• Vitamin B12: Minnesota Universitetinin bir araşdırmasına görə gündə iki dəfə 200 mq B12 vitamini qəbul etmək baş ağrısını azaltmağa kömək edə bilər.