Endokrinologiya nədir?
Endokrin sistemi daxili vəzləri bir araya toplayan bir sistemdir.
Daxili vəzlər hormon sintezi və ifrazatı yerinə yetirən organlardır. Bu hormonlar reproduksiya,metabolizm, böyümə və inkişaf proseslərini kontrol edir. Hormonlar həm də ətrafa verdiyimiz reaksiyanı kontrol edir və bədənimizin funksiyaları üçün lazımi miqdarda enerji və qida ehtiyatını təmin etməyə köməkçi olurlar. Endokrin sistem hipotalamus, hipofiz, tiroid, paratiroid, pankreas, böyrəküstü vəz, yumurtalıqlar (qadında overlər, kişidə testislər) kimi daxili sekresiya vəzlərindən ibarətdir.
Endokrinoloq kimdir?
Endokrinoloq endokrin sistemin xəstəlikləri ilə məşğul olub, onları təyin edir və müalicə edir. Ümumilikdə qarışıq olan və bədənimizdəki bir çox sistemi əhatə edən xəstəlikləri necə müalicə edəcəklərini bilirlər. Əgər ilk müraciət etdiyiniz həkim, sizdə endokrin problem aşkar edərsə, sizi ilk növbədə endokrinoloqa yönləndirəcək.
Endokrinoloqların müalicə etdikləri xəstəliklər aşağıdakılardır:
- Diabet
- Qalxanvari vəz xəstəlikləri
- Metabolik pozuntular
- Reproduktiv xəstəliklər
- Menopauza
- Osteoporoz
- Hipertenziya
- Yağ metabolizmi ilə bağlı xəstəliklər
- Sonsuzluq
- Cirtdanboyluluq və boyun həddindən artıq olması
- Sekresiya vəzlərinin şişləri
- Artıq çəki və piylənmə
Endokrinoloqlar daxili sekresiya vəzlərinin necə işlədiyini dəyərləndirmək üçün pasienti hər tərəfli müayinə edirlər və ehtiyac olduğu təqdirdə bəzi analizlər istəyirlər.
1. Diabet
Bu xəstəlik zamanı qanda şəkərin səviyyəsi normadan artıq olur.Diabet xəstələri müalicə almadıqları təqdirdə, bir çox problemlərlə üzləşə bilərlər. Bunlar görmənin zəifləməsi (hətta korluq), böyrək çatışmazlığı, ayaq və əllərdə hissiyatın azalması, qanqren kimi problemlər ola bilər. Endokrinoloqlar diabet xəstəliyini diyet və ağızdan alınan preparatlar və ya insulun ilə müalicə edirlər. Xəstələr qan şəkərini normal səviyyədə saxlamaq və ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün, həmişə həkim nəzarəti altında qalmalıdırlar.
2. Tiroid vəzi (Qalxanvari vəz)
Tiroid xəstəlikləri zamanı ən çox rast gəlinən problem enerji səviyyəsinin stabil olmamasıdır. Bununla yanaşı əzələ sərtliyi,emosional fonun dəyişikliyi,çəkiyə nəzarətin pozulması, isti və ya soyuğa qarşı dayanıqlığı ilə bağlı problemlər də ola bilər. Endokrinoloqlar tireoid vəzin çox və ya az işləməsindən qaynaqlanan tiroid hormonu yüksəkliyi (hipertiroidizm) və ya azlığı (hipotiroidizm) olan xəstələri müalicə edirlər. Bu zaman xəstələrə ya tiroid hormonu verilir, ya da artıq hormonu blok edərək preparatlar təyin olunur.
3. Sümük
Sümük xəstəliklərindən olan osteomalaziya (uşaqlarda Raxit) və osteoporoz, kalsium balansını pozan və osteoporoz yaradan paratiroid xəstəlikləri endokrinoloqların müalicə sahəsinə aiddir.
4. Reproduktiv sonsuzluq
Endokrinoloqların reproduktiv endokrinologiyada müalicə etdikləri problemlər menopauza şikayətləri, adət pozğunluğu,polikistik over sindromu (PKOS), premenstrual sindrom və impotensiyadan ibarətdir.
5. Köklük və artıq çəki
Endokrinoloqlar artıq çəki və kök olan xəstələri metabolik və hormonal problemlər səbəbi ilə araşdırıb müalicə edirlər. Tiroid, adrenal, over, hipofiz vəzlərinin pozğunluqları köklük yarada bilər.
6. Hipofiz vəzi
Hipofiz bədənimizin ana vəzi sayılır, çünki digər vəzlərin kontrolunu məhv bu vəz edir. Hipofiz vəzi vacib hormonları istehsal edir. Bu hormonların çoxluğu və ya azlığı sonsuzluq, menstrual siklin pozğunluğu , böyümə pozğunluğu (həddindən çox böyümə və ya qısa boyluq), kortizol disbalansı (köklük və ya arıqlıq), prolaktin yüksəkliyinə yol açır. Bu problemlər dərmanla müalicə olunur və ehtiyac olarsa həkim-endokrinoloq xəstəni cərraha yönləndirəcək.
7. Böyümə
Uşaqlara və yetişkinlerə boy hormonun çatışmazlığı çox təsir edir. Uşaqlarda çox böyümə və ya qısa boyluğu uşaq endokrinoloqlar müalicə edirlər. Böyüklərdə boy hormonu çox fərqli şikayətlərlə özünü biruzə verir. Bu xəstələr üçün etibarlı və effektiv boy hormonu müalicəsi vardır.
8. Hipertenziya
Hipertenziya yüksək qan təzyiqi deməkdir və ürək xəstəlikləri üçün risk faktorudur. Hipertenziya çox zaman ürək damar sistemi xəstəlikləri ilə əlaqəli olsa da, bir neçə hallarda aldosteron hormonunun yüksəkliyi zaman ortaya çıxır. Metabolik sindrom və nadir rast gəlinən feoxromasitoma xəstəliyi hipertenziyanın səbəbi ola bilər. Bütün bu xəstəliklər effektiv müalicə olunur.
9. Lipid pozğunluqlar
Ən çox rast gəlinən lipid pozuntuları xolesterol yüksəkliyi, trigliserid yüksəkliyi və ya qoruyucu xolesterolun (HDL xolesterol) azlığıdır və çox zaman ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqəlidir. Lipid pozğunluqları diabet, metabolik sindrom, polikistik over sindrom və köklük kimi xəstəliklər ilə birlikdə ola bilər. Diyet, idman və dərmanlar ilə müalicə oluna bilər.