Ürək-damar sistemi xəstəlikləri, Qan damarları və onların təmizlənməsi, Elastiki tipli arteriyalar, Əzələ tipli arteriyalar

Ürək-damar sistemi xəstəlikləri

Kardioloji kabinetdə həkimlərimiz ürək-damar sistemi xəstəliklərinin diaqnostika,  müalicə və profilaktikası ilə məşğuldur. Burada aşağıda sadalanan xəstəliklərin müalicəsi aparılır: ürəyin işemik xəstəliyi(ÜİX), hiperteniya xəstəliyi, ritm pozğunluqları, anadangəlmə və qazanılmış ürək qüsurları, kardiostimulyator, kardioverter-defibrilyator implantasiyasından sonrakı vəziyyətlərdə olan xəstələrin müalicəsi, ürək əməliyyatlarından sonrakı vəziyyətdə olan xəstələrin müalicəsi  (koronar damarlara stent qoyulması, aorto-koronar şuntlama, ürək qapaqlarının protezlə əvəzlənməsi ), dislipidemiya.

Ürək damar patologiyası öz təsdiqini tapdığı halda, biz qəbul olunmuş protokola uyğun olan müalicə taktikasını seçirik (terapevtik və ya cərrahi).  Bizim kabinet MKX kardiocərrahiyə şöbəsi ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Qan damarları arteriyalara, venalara və mikrosirkulyator damarlara ayrılır. Arteriyalar qanı ürəkdən aparır, venalar isə qanı ürəyə gətirir.
Qan damarları müxtəlif diametrli qapalı borular sistemi olub, nəqliyyat, üzvlərin qanla təchizatı, qan və toxumalar arasında maddələr mübadiləsi funksiyaları yerinə yetirir.
Qan damarları mezenximadan inkişaf edır. Bu sistemə qanı ürəkdən orqan və toxumalara çatdıran arteriyalar, qanı ürəyə qaytaran venalar və nəqliyyat funksiyası ilə bərabər qanla ətraf toxumalar arasında maddələr mübadiləsini təmin edən mikrosirkulyator damar kompleksdə aiddir.

Embriogenezin başlanğıcında yumurta sarıcı kisəsində mezenximositlərdən qan adacıqları yaranır. Adacıqların daxilində qan hüceyrələri yaranır, kənardakı hüceyrələr yastı forma alıb bir-biri ilə birləşir və borucuğun endoteli örtüyünü əmələ gətirir. İlkin qan borucuqları bir biri ilə birləşib kapillyar sistem yaradır. Mezenximositləri əhatə edən hüceyrələr perisitlərə, saya əzələ və adventisiya hüceyrələrinə çevrilir. Damarlarda qan artdıqca onların orta və xarici qişasının elementləri formalaşır. Arteriyaların və venaların divarı daxili-intima, ortamediya və xarici-adventisiya qişalarından təşkil olunmuşdur. Amma bu qişaların qalınlığı, inkişaf səviyyəsi və toxuma tərkibi onların yerinə yetirdiyi funksiyadan, qan təzyiqindən və onun hərəkət sürətindən asılı olaraq dəyişilir.
Arteriyalar divarının quruluşuna görə elastiki, əzələ elastiki və əzələ tipli olur.

Elastiki tipli arteriyalar

aorta və ağciyər arteriyası aiddir. Bunlarda qan təzyiqi 200 mm civə sütunu, hərəkət sürəti isə 0,5-1 m/saniyədir. Elastiki arteriyaların divarı qalın və bütün qişalarında çoxlu elastiki liflər yerləşir. Belə arteriyaların daxili qişası endoteli və subendoteli qatlarından ibarətdir. Endoteli hüceyrələri bir və ya bir neçə nüvəli, müxtəlif formalı hüceyrələr olub damarın daxili örtüyünü əmələ gətirir və bazal zar üstündə yerləşir. Subendotel qatı nazik lifli boş birləşdirici toxumadan olub, ulduzvarı makrofaqlara və saya əzələ hüceyrələrinə malikdir.
Bu qatın amorf maddəsində qlikozoaminoqlikokanlar olur, bunlar damar divarını qidalandırır. Bu qat damarların regenerasiyasında əsas rol oynayır, orta qata yaxın elastiki liflərə malikdir. Orta qişa çox sayda elastiki, məsaməli zarlardan təşkil olunmuşdur. Zarların arasında spiral gedişli saya əzələ hüceyrələri və az miqdarda fibroblastlar olur. Bu quruluş arteriyanın elastikliyini təmin edir.
Xarici qişa boş birləşdirici toxumadan olub, boylama istiqamətdə yerləşən kollogen və elastiki liflərdən təşkil olunmuşdur. Xarici və orta qişaların arasında damarlar damarı və sinirlər olur. Xarici qişa damarları artıq genəlməkdən və mexaniki zədələnmədən qoruyur. Daxili qişa və orta qişanın daxili 1/3 hissəsi damarlarda axan qanla, qalan xarici hissələr damarlar damarı ilə qidalanır.

 

Əzələ tipli arteriyalar

Orqanlara qan çatdıran arteriyaların hamısı əzələ tipli arteriyalardır. Bu tipə bazu, bud, dalaq və s. arteriyalar aiddir.
Bu arteriyaların daxili qişası endoteli və subendoteli qatlardan ibarətdir. Endoteli qatı endoteli hüceyrələrindən, subendoteli qatı ulduzvarı, iyvarı hüceyrələrdən, zəif elastiki liflərdən və amorf maddədən təşkil olunmuşdur. Daxili elastiki zar şəffaf olub, qida maddələrinin nəqli üçün çoxlu yarıqlara malikdir.
Orta qişa spiral gedişli saya əzələ hüceyrələrindən ibarətdir. Bu hüceyrələrin arasında az miqdarda fibroblastlar, kollogen və elastiki liflər olur.
Orta və xarici qişalar arasında xarici elastiki zar yerləşir.
Xarici qişa boş birləşdirici toxumadan olub, boylama və köndələn istiqamətdə gedən liflərdən təşkil olunmuşdur. Bu qişada damarı qidalandıran damarlar və sinirlər olur. Əzələ-elastiki tipli arteriyalar elastiki və əzələ tipli arteriyalar arasında keçid mövqe tutur.
Bura körpücükaltı arteriya aiddir. Bunların daxili qişası endotel, subendotel qatlarından və daxili elastiki zardan, orta qişa spiralvari yerləşən saya əzələ hüceyrələrindən və elastiki liflərin torundan ibarətdir. Orta və xarici qişalar arasında xarici elastiki zar yerləşir. Xarici qişa boş lifli birləşdirici toxumadan olub, sinirlərə və damarlara malikdir.
Mikrosirkulyator yatağa müxtəlif arteriolalar, kapillyarlar venula və arteriola-venulyar anastomozlar və limfa damarları aiddir.
Bu kompleks arteriyaların venalara keçdiyi yerdə orqan və toxumalarda xırda prekapilyar, kapilyar və postkapilyarların sıx torunu əmələ gətirir.
Arterilalar 50-100 mkm diametrində kapilyar şəbəkəsinə keçən, ən kiçik əzələ tipli arteriyalar olub, kapilyar şəbəkəsinə keçirlər. Bunların daxili qişası bazal zarda yerləşən endoteli hüceyrələrindən, nazik subendoteli qatdan və nazik daxili elastiki zardan ibarətdir.
Orta qişa 1-2 qat həlqəvi yerləşən saya əzələ hüceyrələrindən ibarətdir.
Arterilaların əzələ hüceyrələri arasında az miqdarda elastiki liflər olur. Xarici elastiki zar olmur. Xarici qişa boş lifli birləşdirici toxumadandır. Arteriolalar damar sisteminin kranları olub, damarların mənfəzinin ümumi sahəsini artırıb azaltmaqla konkret toxuma nahiyəsinə gedən qanın miqdarını tənzim edir.

Kapillyarlar

Kapillyarlar ən nazik damarlar olub, yerləşdikləri üzvlərin quruluş və funksiyasından asılı olaraq müxtəlif diametrə və quruluşa malikdir. Ən dar kapillyarların mənfəzi 4,5-7 mkm-r olub, eninə zolaqlı əzələlərdə, ağciyərdə və sinir kötüklərində yerləşir. Orta mənfəzli kapillyarların diametri 7-11 mkm olub, dəridə və selikli qişalarda, böyük mənfəzli kapillyarların diametri isə 20-30 mkm olub, qan yaradan orqanlarda, qaraciyərdə və daxili sekresiya vəzilərində olur. Bunlara sinusoid tipli kapillyarlar da deyilir.
Kapillyarlar tor şəklində yerləşir, bəzən ilgəklər və yumaqlar əmələ gətirir. İlgəklər xüsusi dərinin məməciklərində, yumaqcıqlar isə böyrəklərdə olur. İlgək təşkil edən kapillyarlarda arterial və venoz şöbələr ayırd edilir. Arteriyal şöbənin eni bir eritrositin eninə bərabərdir, venoz şöbənin eni isə ondan bir qədər artıqdır.